Margin trong chứng khoán và cách sử dụng giao dịch ký quỹ

Vay margin hay sử dụng giao dịch ký quỹ có vẻ khá hấp dẫn với nhiều nhà đầu tư. Đơn giản là dịch vụ cho vay như vậy có thể giúp mua lượng cổ phiếu tối đa lên đến gấp đôi so với vốn tự có. Chúng ta sẽ cùng xem xét vay margin trong chứng khoán là gì, cũng như cách vay margin và cách sử dụng margin. Tuy nhiên, bạn cần rất cân nhắc khi sử dụng vì những rủi ro được phân tích kỹ hơn ở cuối bài viết.

Margin trong chứng khoán là gì?

Margin, hay giao dịch ký quỹ, là một hình thức mà nhà đầu tư vay tiền từ công ty chứng khoán và thế chấp khoản vay bằng chính cổ phiếu mà nhà đầu tư đã mua.

Vay margin là một dạng đòn bẩy tài chính, có thể giúp bạn tăng lợi nhuận bằng số nhân. Tuy nhiên, khi rủi ro xảy ra, khoản lỗ của nhà đầu tư cũng tăng theo số nhân.

Bạn có thể vay bao nhiêu?

Số tiền bạn có thể vay trong giao dịch ký quỹ rất tuỳ thuộc vào loại chứng khoán bạn dự định mua.

Tỷ lệ cho vay

Công ty chứng khoán sẽ công bố tỷ lệ hỗ trợ cho vay đối với từng cổ phiếu. Thường thì một cổ phiếu có thể áp dụng tỷ lệ cho vay 0%, 10%, 20%, 30%, 40% và 50%. Tỷ lệ cụ thể như nào cũng tuỳ thuộc vào mỗi công ty.

Chẳng hạn, dưới đây là một phần của thông báo vào ngày 25/4/2022 về tỷ lệ hỗ trợ cho vay từ Công ty Chứng khoán SSI:

Nhìn vào bảng trên, chúng ta thấy tỷ lệ hỗ trợ, hay cho vay, đối với cổ phiếu AAA, cổ phiếu ACB là 50%, cổ phiếu AAT là 20%, và cổ phiếu ABS là 10%.

Cách tính số tiền vay

Các ví dụ dưới đây nhằm giúp bạn ước tính mức cho vay trong giao dịch ký quỹ và sự khác biệt về mức cho vay đối với các mã cổ phiếu khác nhau. Bạn không cần phải nhớ hay đặt bút tính toán. Lý do sẽ được giải thích chi tiết trong phần cách vay margin ở nội dung sau.

Trong bảng trên, cổ phiếu ACB có tỷ lệ cho vay là 50%. Nghĩa là khi bạn mua cổ phiếu ACB, công ty chứng khoán sẽ cho vay 50%, bạn tự tài trợ 50%.

Để đơn giản, giả định bạn vừa mở mới tài khoản và bạn chuyển 100 triệu vào tài khoản đó. Bạn quyết định mua cổ phiếu ACB. Khi đó, số tiền bạn có thể sử dụng lên đến 200 triệu. Số tiền 200 triệu này được tính bằng cách lấy 100 triệu bạn đã chuyển vào tài khoản chia cho 50%. Công ty chứng khoán cho bạn vay thêm 50% (của 200 triệu), tương đương với 100 triệu.

Tuy nhiên, nếu mua cổ phiếu AAT thì tổng số tiền bạn có thể sử dụng để mua cổ phiếu này chỉ là 125 triệu. Là bởi vì theo bảng trên, với cổ phiếu AAT, công ty chứng khoán chỉ tài trợ 20%, bạn tự tài trợ 80%. Số tiền có thể mua 125 triệu được tính bằng cách lấy số tiền 100 triệu bạn nộp vào tài khoản chia cho 80%. Tương tự, số tiền công ty chứng khoán tài trợ sẽ bằng 125 triệu x 20% = 25 triệu. Nghĩa là bạn có thể vay công ty chứng khoán 25 triệu để mua cổ phiếu AAT.

Như vậy, chúng ta đã biết về số tiền có thể vay tuỳ thuộc vào việc bạn mua cổ phiếu nào.

Tại sao tỷ lệ cho vay lại khác nhau?

Trong hai ví dụ trên, bạn thấy rằng tỷ lệ cho vay giao dịch ký quỹ rất khác nhau đối với từng cổ phiếu. Tương ứng với 100 triệu bạn có, nếu mua cổ phiếu ACB, bạn được vay thêm 100 triệu. Nhưng nếu mua cổ phiếu AAT, bạn chỉ được vay thêm 25 triệu. Sự khác biệt về mức cho vay này có thể xem là khá lớn.

Chúng ta sẽ thấy sự khác biệt là rõ ràng hơn nhiều nếu như số tiền bạn chuyển vào tài khoản là 1 tỷ. Khi đó, nếu mua cổ phiếu ACB, bạn sẽ được vay thêm 1 tỷ. Số tiền vay sẽ chỉ là 250 triệu nếu bạn mua cổ phiếu AAT.

Lý do là vì, ở khái niệm phần đầu bài viết, cổ phiếu sử dụng tiền vay sẽ được dùng làm tài sản đảm bảo cho khoản vay, hay còn gọi là tài sản ký quỹ. Để đảm bảo an toàn cho khoản vay, cổ phiếu tốt hơn sẽ được cho vay cao hơn. Ở trường hợp ví dụ nêu trên, cổ phiếu của Ngân hàng TMCP Á Châu (mã ACB) được xem là tốt hơn, hoặc an toàn hơn nhiều so với cổ phiếu của Công ty CP Thiên Sơn Thanh Hoá (mã AAT).

Trong trường hợp giá cổ phiếu giảm xuống dưới mức quy định, nhà đầu tư sẽ phải nộp thêm tiền hoặc bán một phần cổ phiếu. Nếu không, công ty chứng khoán sẽ tự bán cổ phiếu để thu hồi và đảm bảo tỷ lệ an toàn cho khoản vay.

Vì vậy, có những cổ phiếu thậm chí không được cho vay trong giao dịch ký quỹ để mua. Khi đó, tỷ lệ cho vay tương ứng là bằng 0%, vì người ta tin rằng độ an toàn của cổ phiếu là quá thấp.

Cách vay margin

Phần này sẽ đề cập đến cách vay margin được thực hiện như thế nào. Để vay margin, đầu tiên bạn cần phải mở tài khoản ký quỹ. Nếu chưa có tài khoản, bạn xem cách mở tài khoản chứng khoán. Nếu đã mở tài khoản nhưng là tài khoản thường, bạn cần liên hệ với công ty chứng khoán để mở thêm tài khoản ký quỹ.

Bạn đặt lệnh mua bán chứng khoán trên tài khoản ký quỹ như tài khoản thường. Khi đã truy cập vào tài khoản, hệ thống sẽ cho bạn biết số tiền bạn có thể dùng để mua chứng khoán, đã bao gồm tiền cho vay ở từng mức, là bao nhiêu. Nếu bạn nhập lệnh mua một mã cổ phiếu, hệ thống sẽ cho bạn biết tỷ lệ cho vay đối với mã đó, số tiền có thể sử dụng để mua (đã bao gồm tiền vay), số lượng cổ phiếu tối đa có thể đặt mua. Nói cách khác, bạn không cần phải đặt bút tính toán.

Cách vay margin còn bao gồm việc bạn lựa chọn cổ phiếu có tỷ lệ cho vay lớn hơn. Nếu bạn thực sự có cơ sở tin rằng hai cổ phiếu có tốc độ tăng giá như nhau, bạn sẽ muốn lựa chọn cổ phiếu có tỷ lệ cho vay lớn hơn. Vì khi giá tăng ở cùng tốc độ, cổ phiếu được cho vay lớn hơn sẽ cho lợi nhuận cao hơn. Tuy nhiên, bạn nên đọc thêm về rủi ro ở phần cuối bài viết khi lựa chọn cách vay margin này.

Lãi suất vay ký quỹ

Các công ty chứng khoán thường áp dụng mức lãi vay khoảng 0,03% đến 0,04% một ngày, tương đương với khoảng 11% đến 14% một năm. Cách tính lãi vay chứng khoán cũng giống như tính lãi vay ngân hàng.

So sánh chi phí vay margin

Dưới đây là bảng so sánh lãi suất, hay chi phí vay margin, giữa các công ty chứng khoán lớn hiện nay. Tuy nhiên, mức lãi suất có thể thay đổi theo từng thời điểm.

Lợi ích và rủi ro khi vay margin

Khi giá cổ phiếu tăng, lợi nhuận của bạn tăng theo số nhân. Nhưng khi giá cổ phiếu giảm, đó có thể là một thảm hoạ.

Chúng ta sẽ cùng xem xét lợi ích và rủi ro ngay sau đây.

Lợi nhuận tăng theo số nhân

Khi giá cổ phiếu tăng, lợi nhuận nhà đầu tư có thể tăng gấp đôi nếu sử dụng tối đa số tiền vay. Trở lại ví dụ mua cổ phiếu ACB nói trên.  Giả định rằng giá cổ phiếu ACB tăng 15% sau một tháng.

Nếu bạn không sử dụng tiền vay, lợi nhuận của bạn sẽ là 100 triệu x 15% = 15 triệu đồng.

Nếu bạn sử dụng tối đa số tiền vay, nghĩa là tổng giá trị có thể mua cổ phiếu ACB là 200 triệu. Lợi nhuận của bạn sẽ là 200 triệu x 15% = 30 triệu đồng.

Cũng vẫn giả định giá cổ phiếu tăng 15% sau một tháng. Nếu một nhà đầu tư với vốn tự có là 1 tỷ, và nếu không vay, lợi nhuận sẽ là 1 tỷ x 15% = 150 triệu. Nhưng nếu vay tối đa, nghĩa là vay thêm 1 tỷ để tổng số tiền mua cổ phiếu ACB là 2 tỷ, lợi nhuận sẽ là 2 tỷ x 15% = 300 triệu đồng.

Quả là hấp dẫn! Nhưng sẽ quyến rũ hơn nhiều nếu một nhà đầu tư ước tính rằng sau một tháng, giá cổ phiếu tăng thêm 50%. Khi đó, nếu đã có 1 tỷ và dùng thêm 1 tỷ tiền vay ký quỹ, lợi nhuận sau một tháng sẽ là 1 tỷ.

Đây chưa hẳn là điều không tưởng. Vì trong giai đoạn thị trường phát triển nóng, có những cổ phiếu tăng giá thêm 100%, thậm chí hơn, chỉ trong vòng một tháng. Lợi nhuận nếu vay thêm tối đa lúc này sẽ là 2 tỷ!

Nhà đầu tư sẽ vô cùng khó cưỡng với những bài toán đầy cám dỗ như thế!

Lỗ cũng tăng theo số nhân

Cũng với ví dụ trên, bạn chỉ cần đảo chiều giá cổ phiếu. Nghĩa là cổ phiếu sẽ giảm giá, chẳng hạn 40%. Nếu không vay, khoản lỗ sẽ là 400 triệu. Nhưng nếu nhà đầu tư vay ở mức tối đa là 1 tỷ để mua cổ phiếu với số tiền 2 tỷ, lỗ sẽ là 800 triệu, gấp đôi so với không đi vay. Khi đó, số vốn 1 tỷ bỏ ra ban đầu sẽ chỉ còn 200 triệu. Trong thực tế, ngay cả những cổ phiếu mạnh cũng có thể giảm giá tới 40%, thậm chí hơn.

Một khi lỗ đến mức số tiền ký quỹ đảm bảo dưới mức quy định, công ty chứng khoán sẽ yêu cầu nộp thêm tiền. Nếu không, họ sẽ ép bán chứng khoán để đảm bảo tỷ lệ ký quỹ. Người ta gọi đó với tên tiếng Anh là call margin.

Nói cách khác, khi đó, việc vay thêm tiền từ công ty chứng khoán là một thảm hoạ. Tất nhiên, ở những ví dụ trên, chúng ta chưa tính các loại chi phí như phí giao dịch và lãi vay. Sự thật là không ít nhà đầu tư đã trắng tay ngay cả khi trước đó đã từng thu được số tiền lãi rất lớn.

Nên hay không nên vay margin?

Khó có lời khuyên chính xác nào cho mọi trường hợp. Thường thì nhà đầu tư nên tính toán kỹ lưỡng về lợi ích và rủi ro trước khi vay. Ngoài những rủi ro khi chơi chứng khoán có thể xác định được, có những rủi ro rất khó nhận diện và định lượng.

Rủi ro có thể xảy ra bất kỳ khi nào

Đôi khi, rủi ro xảy ra mang tính “hoạ vô đơn chí”. Thị trường lao dốc giai đoạn đầu năm 2022 là một ví dụ. Thế giới chưa hết ảnh hưởng bởi đại dịch Covid và khủng hoảng năng lượng, lại tiếp tục là chiến tranh Nga – Ucraina. Bị “bồi thêm” bởi sự kiện FLC, Tân Hoàng Minh; lạm phát và chính sách thắt chặt tín dụng của Mỹ; phong toả do dịch Covid tại Thượng Hải và Bắc Kinh vào đầu tháng 5 năm 2022. Sự cộng hưởng giữa chúng khiến thị trường “lao dốc không phanh” ở giai đoạn này.

Khi nào có thể cân nhắc vay?

Nhìn chung, một nhà đầu tư chưa có kinh nghiệm hoặc chưa được trang bị đáng kể kiến thức về thị trường chứng khoán thì không nên vay margin. Tương tự, bạn không nên đi vay trong những giai đoạn mà rủi ro hiện hữu dẫn đến nguy cơ giảm giá cao.

Nói cách khác, chúng ta chỉ cân nhắc vay khi có đầy đủ cơ sở tin rằng khả năng giá cổ phiếu sẽ tăng nhiều hơn đáng kể so với khả năng giá cổ phiếu sẽ giảm. Ở đây, chúng ta chỉ có thể bàn đến “khả năng”, chứ không có “chắc chắn”.

Các yếu tố cần xem xét trước khi vay

Trước khi quyết định vay, bạn nên cố gắng trả lời các câu hỏi dưới đây:

– Khả năng giảm tối đa là bao nhiêu, thiệt hại là bao nhiêu?

– Đâu là ngưỡng phải cắt lỗ?

– Nếu lỗ xảy ra, ảnh hưởng sẽ như thế nào đến tình hình tài chính? Những giải pháp nào có thể được sử dụng?

Khi những câu hỏi trên được trả lời thoả đáng, và nếu rủi ro xảy ra, tâm lý cũng như cuộc sống của nhà đầu tư ít bị ảnh hưởng. Ngược lại, không ít nhà đầu tư bị rơi vào tình trạng khủng hoảng.

Tất nhiên, cơ sở đầy đủ để tin rằng khả năng cao cổ phiếu sẽ tăng giá không hề đơn giản chút nào. Cuối cùng, dường như vấn đề của nhà đầu tư là kiểm soát sự cám dỗ về kỳ vọng lợi nhuận. Điều đó sẽ giúp đảm bảo nguyên tắc kiểm soát rủi ro cũng như giúp khả năng phán đoán của bạn chính xác hơn.